Kiwal taariindi

Men bisminnike on gila Belem e nder Bresil nokku ɗo waɗeten hannde oo taskaram men kiwal taarindi. Hoɓɓe men ɓen ko Algasimou Diallo tawaaɗo e ngal tumbondiral Cop30, ko kanko woni hooreejo fedde nodirteende “Guinée Verte”. Algasimou men salminiima… Fahin hiɗen wonndi e Hindou Oumarou Ibrahim caadnaajo. Oo ko anndiraaɗo daranagol haɓugol nguleendi weeyo. A jaraama Hindou. E nder oo taskaram men, ngal yiidigal Cop30 hino jokkitii ɗoo e Belem. Kono ɗoo yo en fuɗaade yewtere men nden en heɗoto Matieu Paris halfinaaɗo kala ko faati e ñamaande e jeejanngol fedde “CCFD

E oo taskaram Kiwal taarindi en yewtay ko yowitii e jonnde adunyankoore yowitiinde e mbayliigu weeyo cop 30 udidtnde gila e altene to Belem leydi Bresil. E ndee Jonnde jokkaynde haa ñannde 21 nduu lewru hooreeɓe leyɗe e guwerneman hewɓe, pelle sosiyete siwil e daraniiɓe taariindi tawtoraame e mayre. Ko addo uditnde jonnde hooreeɓe leyɗeele
mottndirno e nder ɓlaɗe ɗiɗi. E ngal tumbondiral hooreejo Bresil Lula Dasilwa hollituno peeje ko feewti e ballal ngam reenude laddeeji walla buruuji ɗin.
Ko honno ɗen peeje siforii ? Mbelle ɗe waawi haɓude no haanirtanii cumu ladde wall...

Wano woowiri non lewru kala, e oo ɗoo taskaram en yewtay fii darnde rewɓe afriknaaɓe ko yowitii e mbayliigu weeyo walla reenude taarindi men. Ko foti wonde darnde maɓɓe e nder pelle ɗe ɓe tawaa e mum ɗen? Holɗe e pehe woɓɓe e maɓɓe woni e ƴettude ngam haɓude mbayliigu weeyo? Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto hoɓɓe men Faatumata Binta
JALLO, ginenaajo tawaaɗo e fedde AGOREC woni fedde dariinde e daditiinde ngam haɓuɗe mbayliigu weeyo e Kaja BA, Wiɗtotooɗo senegalnaajo to baŋŋe taarindi ka duɗal m...

Hono min ngoowiri  waɗirde e alarba cakkitiiɗo lewru kala, min cuɓoto rewɓe dillooɓe ko faati e taariindi, ngam yewtidde e maɓɓe no golle maɓɓe ɗee ciforii e fannu taariindi. E ndee yewtere njaɓɓiɗen ko Fatimata Samba Diallo, jeyaaɗo rewo Senegal, tawaaɗo e fedde nde wonaa laamuyankoore noddirteende Enda-pronat. Ko renndiinde  calɗi keewɗe, gila ɓamtaare dowri, ndema e taariindi. Enen non ko darnde fedde e baŋŋe taariindi njewtideten e makko. Tedduuɓe bisimilla mon.

Tedduuɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde on calminaama. Bisimilla mon e taskaram kiwal taariindi. Hannde toɓɓere yewtere men no nawa en Guinee, ngam yewtude e alhaali ɓeeɓugol walla horgol canɗi (waraango diƴƴe) gonnɗi e mulude (lallude). Immaade e hitaande 1960 faade 1990, waylowaylooji keewɗi teskaama ko faati e ɗii canɗi. E nder Fuuta Jaloo, candi hono “le sessewol, le pounthioun-wol, le Dombl-wol, le daaka-wol e caalli keewɗi natti ɓeeɓi.

E nder Conakry, laamorde leydi ndii, mahanteeɗi, waylowaylo weeyo ina battini no feewi e oo alhaali. Koɗo men e ndee yewtere ko Elh...

Bisimilla mon e nder yewtere kiwal taariindi. Hannde toɓɓere men faati ko e alhaali boneeji walla caɗeele ɗe poson e fransiire no wiiye pesticides njogii faade e taariindi. Sen paami ɗeen posone, so oon teskiima ina heewi yieede
jomen gese een pompa e geseele maɓɓe ɗeen posone ngam warde kullon walla e nder cuuɗi ngam warde kullon. Hannde leyɗe keewɗe e nder adunaaru ndu puɗɗiima wadde yurnito ngam famnde bonnere nde ɗee posone njogi faade e taariindi. Koɗo men e ndee yewtere ko Binta Dieng, jogiiɗo humpito e fannu taariindi, jeyaa...

Hikka hono no wano rawane nih, wameeji teskaama e nder diiwe Maatam e Bakkel, fuɗnaange e rewo Senegaal. Toɓooji keewɗi cabiima maayo Senegaal ƴeri, gure e gese njooli, ɗum ko caggal nde barage Manatali woppiti ndiyam. Ɗum saaɓi yoga e hoɗɓe e ɗii nokkuuji eggi e gure goɗɗe. Ko noon kadi to Gine, e nder Maneya caggal joortugol  leydi baɗnoongol toon haa heewɓe mbaasi heen pitaali mum en. Loriiɓe ɓee egginaama, ɓe koɗoyi to nokkuuji goɗɗi. Hannde e oo taskaram men, en jeewtat ko faati e egguɓe gure mum en saɓu caɗee...

 Bismimillah mon ka taskaraam men Kiwal Taariindi. Kiwal Taariindi hannde njeewtaten ko feewti e peeje e paddorɗe kaanɗe ƴetteede ngam falaade Ilameeji walla ustude battane mum bonɗe e dow renndo ngo. Koɗo men e ndee yeewtere ko Hafiziou BARRY, hooreejo mojobere ngenndiire wi'eteende "Partenariat National de l'Eau de Guinée".

Bisimillah mon ka taskaraam men Kiwal Taariindi. Hannde kaalaten ko e alhaali caɗeele kaɓɓodiiɗe e diƴƴe ɗe laaɓaani
kam e diƴƴe toɓo e nder gure mawɗe afrikiyankooje. Hoɓɓe men heen ko Kadiata Barry DIALLO, tawaaɗo e mojobere wi'eteende "Guinée écologie" daroniinde ndeenka taariindi to Guinée e Salif Baydal BA, heertorɗo Kiwal Taariindi to rewo Senegal.

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde daaɗe duniyaaru on calminaama. Bisimillah mon ika taskaram men Kiwal Taariindi.
Gila 8 haa 10 nduu lewru 9ɓuru hitaande 2025, jonnde afrikiyankoore ɗimmere feewtunde e weeyo yuɓɓinaama to Addis Abeba, leydi Ethiopie. Faandaare ndee wonnoo ko heɓde paamondiral e no kaalisi heɓiratee ngam ustude battane mbayliigu weeyo ngo e dow leyɗe pamare doole ɗe. E ndee yeewtere maa en ngartu e toɓɓe mawɗe tonngaaɗe e ndee jonnde, njeewtiden heen e koɗo men Aliou Bayal SOW, hertoorɗo taariindi. Tedduɓe, ko nih mbaadi
yeewtere men hannde, bisimil

Tummbondiral aduniyankeewal, Kop16 fuɗɗiima gila ñannde 21 nduu lewru 10ɓuru to Kali e nder Kolombiya. Ngal gasata ko aset 1 lewru 11ɓuru. Hikka noon, toɓɓere ndee jonnde heerori ko ko wi’etee e fransiire "Biodiversité" reenugol noonanteeri puɗi e kulle.

Paandaale ngal tummbondiral ko waɗde feere haa leyɗe winndere ndee fof, ɗoftoo podooje majje kadi tabintina kisal e goodal puɗi e kulle. Ina jeyaa e majje kadi wallugol no leyɗe ɓurɗe hatojinde ɗee keɓa kaalisi.

Hannde e nder yewtere men Kiwal Taariindi, en kaalat holno noonanteeri kulle e puɗi ndeenirtee. En...

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi Fulfulde daaɗe duniyaaru, on calminaama ! Bisimillah mon ka taskaraam men "Kiwal Taariindi". Gila 5 haa 14 lewru 8ɓuru 2025, seteeji 183 iwɗi e winndere nde fof tummbondirii to Geneve leydi Suisse. Faandaare nde wonnoo ko yeewtude e heɓde nanondiral sariyankeewal ngam haɓaade tuundi poore e winndere ndee.

Kono caggal balɗe sappo jeewte guurɗe, nanondiral heɓaaka sabu ceertugol ji'anɗe hakkunde leyɗe mawɗe teskinɗe to Erop e leyɗe ɓurɗe loraade e ndiin tuundi poore, tawi keewal e majje ko e doŋre Afrik tawa.Ngam yeewtude e nde...

Tedduɓe heɗiiɓe Rfi fulfulde daaɗe duniyaaru, on calminaama, bisimillah mon e taskaraam men Kiwal Taariindi. Hannde yeewtere men feewti ko e topitagol tuundi (kurujuru) e nder cuuɗi cafrirɗi ɗiI. Ko holno haana waɗeede haa tuundi nji'eteendi e ɗiin nokkuuji waasa jogaade battane e taariindi men ndii, hol fannuuji tuundi woni toon. Koɗo men e ndee yeewtere, ko Aamadu BAH, cafroowo, heertoorɗe kadi laaɓal cuuɗi cafrirɗi ɗii. Tedduɓe, ko ni woni mbaadi yeewtere men hannde, bismilla mon.

E bi'ol ciimtol dental adunaaru, e hitaande 2022, miliyon cappanɗe jeego'o e ɗiɗi toonu tuuɗe elektoronik feewnaama e winndere ndee. E oo ɗoo tolno, eɗen poti yettaade miliyon 82 toonu tuuɗe e hitaande 2030. Kono ko 22,3% tan limtaa.
Sabu ndee ŋakkeende mbayliigu ɗee tuuɗe, tonnuuji toonuuji tuuɗe elektronik no addee e nder duunde Afrik hitaande kala. Holko woni battane mum e dow taariindi men ? Ngam yewtude e dow ndee toɓɓere en bismoto Dokteer Jomaay Jenng wiɗtotooɗo e on
baŋŋe ka duɗal toowungal Sheykh Anta Joop. Kono ko addii en heɗoto jantoore...

E ooɗo taskaram en yewtay ko faati e caɗeele keɓgol ndiyam e nder diiwal Niayes, haa teeŋti e Potou wuro jeyaango e nder komin Léona, ko ina ɓura 200 km e Dakaar. Yanti heen, fedde winndereyankoore nde wonaa laamuyankoore wiyeteende Gret na jokki eɓɓaande e ballondiral e laamu Senegaal gila hitaande 2017 ko yowitii e oo alhaali.

Ko ɗum waɗi nde yuɓɓini lappol e nder ndee nokkuure ngam yeewtidde e yimɓe nokkuuje ɗee ngam etaade wallitde ɓe, safrude ɗee caɗeele jowitiiɗe e potal kuutoragol ndiyam e dow tolno Niayes. Ngam yewtu...

Wano woowiri non maayɗe  lewru kala, e oo ɗoo taskaram en yewtay fii darnde rewɓe afriknaaɓe ko yowitii e mbayliigu weeyo walla reenude taarindi men. Ko foti wonde darnde maɓɓe e nder pelle ɗe ɓe tawaa e mum ɗen? Holɗe e pehe woɓɓe e maɓɓe woni e ƴettude ngam haɓude mbayliigu weeyo? Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto hoɓɓe Fatima Kaan moritaninaajo ardiiɗo Rimat Deco recyclage, Aminata Datt senegalnaajo e Faatumata Sherif ginenaajo, hooreejo fedde nde wonaa laamuyankoore haɓoore mbayliigu weeyo.

E oo taskaram Kiwal Taarindi en yewtay ko yowitii e no tuuɗe woɓɓe no wi’i ɗum kurujuru toppitortee ka ndunngu. Saɓu teskaama e leyɗe goɗɗe ɗen tuuɗe weddeteeɗe e dow laawi ko caɗeele tan addanta yimɓe ɓee tinŋtinii e ɗee waame walla ilamji.
Honno ɗee tuuɗe waawa topitireede haa ɗe waasa maapinde jamaa on tentinii e ɗii ilamji ?
Ngam yewtude e dow ndee toɓɓere en bismoto Madaani SIH ardiiɗo fedde sindika renndinde gollooɓe to banŋe laaɓal to SONAGED, sosiyete toppitiiɗo laaɓal e nder Senegaal. Kon...

E ooɗo taskaram men yewtay ko yowitii e lamɗam ñaamayɗam gese remeteeɗe e nder Kasamaans e worgo Senegaal. Oo alhaali yowitiiɗo e lamɗam ñaamayɗam leyɗeele remeteeɗe ɗen ina ɓeydoo saɗtude e nder Kasamaans sabu ustaare won e baraasuuji kaɓotooɗi ndiyam lanɗam no w’iee "dig anti-sel" e fransiire e njuɓɓudiiji goɗɗi ɗi ƴewtaaka kono kadi ɗi toppitaaka no haaniri. Holno no oo alhaali siforii ? Ko woni battane mun ?

E taskaram yawtuɗo en yewtuno ko faati e caɗeele yowitiiɗe  e layugol jeereende ndee e nder Afrik. Hannde e oo ɗoo taskaram en yewtay ko yowitii e peeje haanaaɗe ƴetteede ngam etaade faddagol Afrik .
Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto Alfa Umaar BAH ko diiseteeɗo ka jaagorgal toppitiingal taariindi Gine
Kono ko adii e heɗoto miijo ngo gooto e heɗiyankooɓe amen addani  en tongoonde MhatsApp. Ka joofingol e bismoto kadi rewɓe ɗiɗo hertorɓe kala ko faati e taarind,  Musoukoro Sidiɓe, Moritanaajo e Mariyama Sawaane Gine...

E oo ɗoo taskaram en yewtay ko yowitii e battane mbayliigu weeyo ka demal e nder yoga e leyɗe Afrik. Wano nokkuuji goɗɗi ndiyam toɓɓo ɗam ɗuuɗi hikka haa woɓɓe no wondi e kullhuli wota ɗam bonnanɓe ko remaa kon. Kono kadi ɗam ndiyam woni sabu waameeji naatude e ngese e koɗanɗe. Ɗum ko ko batinta kadi ka demal (remuru) hay so tawii e leyɗe goɗɗe ndiyam saaƴaani wano no woowiri non. Holko woni battane mum tigi tigi e ndema kaa ? Holi caɗeele ɗum addanta e baŋŋe nguura ?Ngam yewtude e...

Wano woowiri non lewru kala, e oo ɗoo taskaram en yewtay fii darnde rewɓe afriknaaɓe ko yowitii e mbayliigu weeyo walla reenude taarindi men. Ko foti wonde darnde maɓɓe e nder pelle ɗe ɓe tawaa e mum ɗen? Holɗe e pehe woɓɓe e maɓɓe woni e ƴettude ngam haɓude mbayliigu weeyo?

Ngam yewtude e dow ɗee toɓɓe en bismoto hoɓɓe men Faatumata Binta JALLO, ginenaajo tawaaɗo e fedde AGOREC woni fedde dariinde e daditiinde ngam haɓuɗe mbayliigu weeyo e Kaja BA, Wiɗtotooɗo senegalnaajo to baŋŋe taarindi ka duɗa...

E e oo ɗo taskaram en yewtay ko yowitii e tuuɗe teskaaɗe e maaje ɗee e nder Afrik . Ɗum ko sabu ngal nanondiral siifaa ngal e battu ngu ɓalɗe jeenay waɗaa ngu "Nice" wuro daande maayo e nder France. Nanondiral ngal yoiwtii ko e maayo-mawngo ngoo no reenirtee walla no hiwirtee. Holko ngal nanondiral waawi battinde e caɗeele ɗe leyɗe Afriknaaje godɗe ngondi ko wai’i no tuuɗe haa tinŋti noon tuundi poore, walla kadi e ŋakeende lijji.

Ngam yewtude e dow nee toɓɓere en bismoto Tafsir DIALLO, bagginoowo...

E e oo ɗo taskaram en yewtay ko faati e ñalawma teddiniraaɗo taariindi mawninteeɗo ñannde jowi nduu lewru woni janngo. Hikka toɓɓere yewteteende fii mun e oo ñalorma yowitii ko peeje fotaaɗe lelneeɗe ngam haɓude tuundi poore e nder winndere ndee kala.

Ngam yewtude e dow ndee toɓɓere e ko faati e oo ñalawma en bismoto hoɓɓe amen, hono Ceerno Saaliwu Jallo jannginoowo e wiɗtotooɗo ka duɗe mawɗe hertorɗo baŋŋe taariindi ardiiɗo fedde nde wonaa laamuyankoore daraniinde taariindi wi'eteende Gine ekoloji.

Kono ko, addii en heɗo...

E ndee jantoore sakkitiinde e calsalol men peewtungol e moƴƴinde mahanteeri. Kaalaten ko e holno leydi heɓiratee, gila e leydi mahateendi hoɗorde haa e ndemateendi. Teskaama gila e gure dowri ndi haa e gure teeru mawɗe ɗee, leydi ina heewi addude caɗeele e kareeli kaɓɓodiiɗi. Ko ɓuri saabaade ɗum noon ko ŋakkeende heɓugol kaayitaaji timmuɗi keptinaaɗi to laamu. E oo taskaraam, maa en paam caɗeele kaɓɓodiiɗe e leydi e nder Senegal.

Tummbondiral aduniyankeewal, Kop16 fuɗɗiima gila ñannde 21 nduu lewru 10ɓuru to Kali e nder Kolombiya. Ngal gasata ko aset 1 lewru 11ɓuru. Hikka noon, toɓɓere ndee jonnde heerori ko ko wi’etee e fransiire "Biodiversité" reenugol noonanteeri puɗi e kulle.

Paandaale ngal tummbondiral ko waɗde feere haa leyɗe winndere ndee fof, ɗoftoo podooje majje kadi tabintina kisal e goodal puɗi e kulle. Ina jeyaa e majje kadi wallugol no leyɗe ɓurɗe hatojinde ɗee keɓa kaalisi.

Hannde e nder yewtere men Kiwal Taariindi, en kaalat holno noonanteeri kulle e puɗi ndeenirtee. En...